Czym dokładnie jest gospodarka socjalistyczna?

Jednym z tradycyjnych argumentów przemawiających za wolnorynkową gospodarką jest fakt, że zapewnia ona przedsiębiorstwom konkretną zachętę do oferowania towarów i usług, których ludzie chcą. Oznacza to, że firmy, które skutecznie reagują na potrzeby konsumenta, są nagradzane wyższymi zyskami.

Niemniej jednak niektórzy ekonomiści i filozofowie polityczni twierdzili, że model kapitalistyczny jest z natury wadliwy. Twierdzą, że taki system z konieczności tworzy wyraźnych zwycięzców i przegranych. Ponieważ środki produkcji znajdują się w prywatnych rękach, ci, którzy je posiadają, nie tylko gromadzą nieproporcjonalnie dużą część bogactwa, ale mają moc stłumienia praw tych, których używają.

Czym dokładnie jest gospodarka socjalistyczna?

Ta idea konfliktu klasowego leży u podstaw socjalizmu. Jego najwybitniejszy głos, Karol Marks, wierzył, że pracownicy o niskich dochodach, w obliczu tych niesprawiedliwości, nieuchronnie zbuntują się przeciwko bogatej burżuazji. Zamiast tego wyobrażał sobie społeczeństwo, w którym rząd - lub sami robotnicy - byli właścicielami i kontrolowali przemysł.

W przeciwieństwie do kapitalizmu socjaliści uważają, że współwłasność zasobów i centralne planowanie oferują bardziej sprawiedliwą dystrybucję towarów i usług. Krótko mówiąc, utrzymują oni, że pracownicy, którzy przyczyniają się do produkcji gospodarczej, powinni oczekiwać odpowiedniej nagrody. Ten sentyment krystalizuje się w socjalistycznym sloganie: „Od każdego według ich zdolności, do każdego według ich potrzeby”.

Poniżej znajdują się niektóre z kluczowych założeń socjalizmu:

• Publiczna lub zbiorowa własność środków produkcji
• Centralne planowanie gospodarki
• Nacisk na równość i bezpieczeństwo ekonomiczne
• Cel zmniejszenia różnic klasowych

Sam Marks uważał, że obalenie istniejącego porządku kapitalistycznego wymaga rewolucji kierowanej przez klasę robotniczą lub proletariat. Jednak wielu przywódców socjalistycznych - w tym wpływowych „socjaldemokratów” we Francji, Niemczech i Skandynawii - opowiada się raczej za reformą kapitalizmu niż za zastąpieniem go w celu osiągnięcia większej równości gospodarczej.

Inne źródło nieporozumień w odniesieniu do terminu „socjalizm” wynika z faktu, że często używa się go zamiennie z „komunizmem”. W rzeczywistości oba słowa mają różne znaczenia. Według Friedricha Engelsa, który pracował u boku Marksa, socjalizm jest pierwszą fazą rewolucji, w której rząd odgrywa znaczącą rolę w życiu gospodarczym, a różnice klasowe maleją. Ten etap przejściowy ostatecznie ustąpił miejsca komunizmowi, społeczeństwu bezklasowemu, w którym klasa robotnicza nie polega już na państwie. W praktyce jednak komunizm jest często nazywany rewolucyjną formą socjalizmu, znaną również jako marksizm-leninizm, która zapuściła korzenie w Związku Radzieckim i Chinach w ^XX wieku.

Socjalizm w praktyce

W kapitalistycznej gospodarce rynek określa ceny na podstawie praw podaży i popytu. Na przykład, gdy wzrośnie popyt na kawę, firma poszukująca zysku podniesie ceny, aby zwiększyć swój zysk. Jeśli jednocześnie zmniejszy się apetyt społeczeństwa na herbatę, plantatorzy staną w obliczu niższych cen, a łączna produkcja spadnie. W dłuższej perspektywie niektórzy dostawcy mogą nawet zrezygnować z działalności. Ponieważ konsumenci i dostawcy negocjują nową „cenę rynkową” dla tych towarów, wyprodukowana ilość odpowiada mniej więcej potrzebom publicznym.

W prawdziwym systemie socjalistycznym rolą rządu jest ustalanie poziomów produkcji i cen. Wyzwaniem jest zsynchronizowanie tych decyzji z potrzebami konsumentów. Ekonomiści socjalistyczni tacy jak Oskar Lange argumentowali, że odpowiadając na poziomy zapasów, centralni planiści mogą uniknąć znacznej nieefektywności produkcji. Kiedy więc w sklepach pojawia się nadwyżka herbaty, oznacza to konieczność obniżenia cen i odwrotnie.

Jedną z krytyków socjalizmu jest to, że nawet jeśli urzędnicy rządowi mogą dostosowywać ceny, brak konkurencji między różnymi producentami zmniejsza motywację do tego. Przeciwnicy sugerują również, że publiczna kontrola produkcji z konieczności tworzy nieporęczną, nieefektywną biurokrację. Ten sam centralny komitet planowania mógłby teoretycznie być odpowiedzialny za wycenę tysięcy produktów, co bardzo utrudniłoby szybką reakcję na sygnały rynkowe.

Ponadto koncentracja władzy w rządzie może stworzyć środowisko, w którym motywacje polityczne przeważają nad podstawowymi potrzebami ludzi. Rzeczywiście, w tym samym czasie Związek Radziecki kierował ogromne zasoby, aby zwiększyć swoje zdolności wojskowe, jego mieszkańcy często mieli problemy z uzyskaniem różnych towarów, w tym żywności, mydła, a nawet telewizorów.

Jeden pomysł, wiele formularzy

Słowo „socjalizm” jest prawdopodobnie najbardziej kojarzone z krajami takimi jak były Związek Radziecki i Chiny pod rządami Mao Zedonga, a także ze współczesną Kubą i Koreą Północną. Te gospodarki przywołują ideę przywódców totalitarnych i własności publicznej praktycznie wszystkich zasobów produkcyjnych.

Jednak inne części świata czasami używają tego samego terminu, aby opisać bardzo różne systemy. Na przykład główne skandynawskie gospodarki - Szwecja, Dania, Norwegia i Finlandia - są często nazywane „demokracjami społecznymi” lub po prostu „socjalistycznymi”. Jednak zamiast rządzić całą gospodarką, kraje te równoważą konkurencję rynkową z silną społecznością siatki bezpieczeństwa. Oznacza to prawie powszechną opiekę zdrowotną i przepisy, które rygorystycznie chronią prawa pracownicze.

Nawet w zdecydowanie kapitalistycznych krajach, takich jak Stany Zjednoczone, niektóre usługi są uważane za zbyt ważne, aby pozostawić je samemu sobie na rynku. W związku z tym rząd zapewnia zasiłki dla bezrobotnych, ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dla seniorów i osób o niskich dochodach. Jest także głównym dostawcą edukacji podstawowej i średniej.

Skomplikowany ślad

Najbardziej zagorzali krytycy socjalizmu twierdzą, że jego cel, jakim jest podniesienie standardu życia osób z niższych i średnich klas, jest trudny do udowodnienia historycznie. W latach osiemdziesiątych dobrobyt gospodarczy większości Rosjan znacznie osłabił dobrobyt ludzi Zachodu, kładąc podwaliny pod rozpad sowietów. Tymczasem wzrost Chin przyspieszył dopiero po rozpoczęciu reform prorynkowych pod koniec lat 70. i 80. (Aby zobaczyć współczesne przykłady socjalizmu w pracy, zobacz „Ekonomia socjalistyczna: jak działają Chiny, Kuba i Korea Północna”.

Badanie poziomów dochodów na całym świecie przeprowadzone przez Fraser Institute, prawicowy think tank, potwierdza tę ocenę. Kraje o najwyższym poziomie wolności gospodarczej historycznie miały wyższe średnie na mieszkańca. Poniższa mapa zawiera ilustrację wolności gospodarczej na całym świecie.

Gdy spojrzymy na socjalizm w stylu europejskim - z demokratycznie wybranymi liderami i prywatną własnością większości branż - wyniki są zupełnie inne. Pomimo stosunkowo wysokich podatków Norwegia, Finlandia i Szwajcaria są trzema czterema najlepiej prosperującymi krajami, wyprzedzonymi tylko przez Nową Zelandię zgodnie ze wskaźnikiem dobrobytu Legatum 2016. Wszystkie cztery znajdują się na szczycie światowych list rozwoju, jeśli chodzi o innowacje i konkurencyjność. Podczas gdy pod pewnymi względami kraje te przesunęły się w prawo w ostatnich latach, niektórzy twierdzą, że Skandynawia jest dowodem, że duże państwo opiekuńcze i sukces gospodarczy nie wykluczają się wzajemnie.

Dolna linia

Rozpad Związku Radzieckiego stanowił poważną przeszkodę dla marksistowskiej marki socjalizmu. Jednak bardziej umiarkowane wersje ideologii nadal wywierają silny wpływ na całym świecie. Nawet w większości zachodnich demokracji debata nie dotyczy tego, czy rząd powinien zapewnić siatkę bezpieczeństwa społecznego, ale raczej, jak duża powinna być. (Aby zapoznać się z czytaniem, zobacz „Czy socjalizm może działać w Ameryce?”)